Huta Kossowska

Huta Kossowska obecne Budki

Miejsce w którym odnajdywano szklane odpady tzw. szlake pokazał mi mój tato kilka lat temu. Obszar był zaorany i obsadzony kilkuletnimi drzewami. Wróciłem na to miejsce po kilku miesiącach w poszukiwaniu pozostałości po hucie szklanej. Miejsce to niczym się nie wyróżnia, ale już po chwili bez większego problemu odnajdywałem na piasku odpady szklane (minęło prawie 140 lat od zamknięcia huty). Mieszkańcy Kossowa jeszcze dzisiaj często używają zwrotu że „byli na grzybach na hucie.”
Prawdopodobnie około roku 1854-1855 przez niejakiego Franciszka Kizińskiego zostaje wystawiona i uruchomiona huta szkła. W sumie nie jest to żadne wydarzenie takich lub podobnych hut w ówczesnym czasie powstaje wiele (chociażby w na terenie sąsiedniej parafii Oksa w miejscowości Feliksówka). Wraz z rozwojem huty szklanej w najbliższym sąsiedztwie powstają zabudowania wystawione dla pracowników huty przybyłych z różnych zakątków ówczesnego Królestwa Polskiego , miejsce to zwane było Hutą Kossowską (dzisiejsze Budki). Jak podaje „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich” , huty zakładano zawsze wśród lasów by tą drogą ciągnąć dochody z wielkich obszarów leśnych. Obok ogólnej nazwy Huta noszą one zwykle drugą od wsi, na której gruntach powstały. Wspomniany słownik z roku 1882 r. w tomie III na stronie 229 wymienia Hutę Kossowską.
Po śmierci Józefa Kizińskiego zarządzanie hutą przejmuje jego syn Ignacy. W 1861r. Ignacy Kiziński nie będąc w stanie prowadzić huty (długi), sprzedaje hutę Wilhelmowi Tyas, zarządzającym hutą zostaje Henryk Shaw, obydwaj obywatele Królestwa Wielkiej Brytanii. Wilhelm Tyas buduje nowe piece i wyprowadza hutę w stan produkcyjny. Ciążące na Kossowie zobowiązania finansowe oraz nieprzychylność ówczesnego rządcy majątku Kossów-Kwilina doprowadziły w ciągu kolejnych 10 lat do upadku i zamknięcia huty szklanej.
Jak wyglądała w ówczesnych czasach huta szklana ? Opis podobnej huty szklanej znajdującej się w miejscowości Huta Stara (1828-1843) w pobliżu Mieczyna, nieopodal Krasocina znalazłem w Słowniku Geograficzno-Historycznym Powiatu Włoszczowskiego pod redakcją Stanisława Janaczka. Wbrew nazwie budynek huty nie przedstawiał się imponująco. W gruncie rzeczy była to szopa drewniana z dwoma piecami, z których jeden służył do suszenia drewna, a drugi do wytopu szkła.
Wraz z upadkiem huty szklanej znika również nazwa Huta Kossowska a to samo miejsce przyjmuje nazwę Budki. Nazwa ta powstaje od lichych zabudowań zwanych popularnie budami, które to pozostały po dawnej Hucie Kossowskiej. Z czasów działalności huty szklanej doliczyłem się 13 domów. Nazwa Budki w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich pojawia się dopiero w uzupełnieniach wydanych w roku 1900.

Tak jak wyżej wspomniałem najbliższa huta szklana znajdowała się w miejscowości Feliksówka. To właśnie tutaj odnajduję rodziny hutnicze które po upadku huty kossowskiej w przeważającej większości znajdują w Feliksówce zatrudnienie.Jedne rodziny zostają dłużej inne przenoszą się do kolejnych hut rozsianych po całej ówczesnej Polsce. Rodziny hutnicze z Huty Kossowskiej lub ich potomków odnajduję w Hucie Rachów w Annopolu, w Hucie Świdry w pobliżu Potoka Wielkiego, w Hucie Husiny w pobliżu Krasnobrodu, w Hucie Janowskiej nieopodal Mińska. Przypuszczam iż jest to tylko niewielka cześć hut szklanych w których pracowali. W roku 1922 potomkowie hutników z Huty Kossowskiej zakładają Hutę Szklaną Robotniczą Nadbużanka na terenie ówczesnej gminy Sobibór.

Analizując dokumenty metrykalne odnalazłem kilkanaście wpisów dotyczących osób pracujących w hucie szklanej. Znalazłem tam szularzy, majstrów szklanych, sztamperów,posługaczy, wyrobników oraz szewca, stolarza, dozorcę i pisarza :

• Kiziński Franciszek – założyciel huty szkła
• Kiziński Ignacy –przedsiębiorca z huty szklanej
• fabrykanci szkła
• Bauer Hipolit, Bochyner Józef, Drzewoski Hipolit, Dworowski Wojciech, Grajner Franciszek, Hof Hipolit, Lenk Konstany, Nochman Wawrzyniec, Sieradzki Teofil, Orbach Jan, Pasikowski Jan, Połamkiewicz Jan, Sieradzki Teofil, Staszewski Wawrzyniec, Stąpka Franciszek, Stępkowski Cyprian, Trojan Ludwik, Urbański Józef, Widmański Teofil – fabrykant szkła z Nagłowic
• hutnicy, majstrzy
• Adamczewski Jan, Habrowski Jan, Hof Leopold, Kosiński Aleksander, Karpiński Konstanty, Więckowski Jan
• wyrobnicy
• Brzozowski Józef, Brzozowski Konstany, Brzóska Michał, Czajkowska Marianna, Detko Elżbieta, Giembicki Leon, Głowacki Jędrzej, Marcowski Józef, Marynowski Jan, Marynowska Marianna, Mizerawski Józef, Przeździecka Florentyna, Skuras Józefa, Słaka Jan, Stęplowska Józefa, Szwerk Ludwik, Szyszka Józef, Świerczyński Jan
• posługacze,sztamperzy,szularze,dozorcy
• Bobrowski Klemens, Grala Kacper, Gajdziński Józef, Humowicki Karol – stolarz, Kardas Franciszek, Kozłowski Jędrzej, Leszczyński Klemens, Trawiński Konstanty

W roku 2009 Marcin Słodczyk porządkując dokumenty na plebanii kossowskiej odnajduje mapę przedstawiającą część gruntów majątku Kossów „Dział I”, na mapie naniesiona jest dzisiejsza miejscowość Budki. Prawdopodobnie mapa została wytworzona gdzieś około roku 1945. Mapa przedstawia dość dokładnie granice miejscowości Budki (Huta Kossowska) oraz granice przyległości do majątku Kossów. Mapa według mojego rozeznania zawiera jeden błąd, błąd powielany już na wcześniejszych mapach , a mianowicie miejscowość Budki (Huta Kossowska) opisana jest jako nieistniejąca już od dawna miejscowość Pączów. Natomiast nazwę Budki na mapie odnajdziemy w kompletnie innym miejscu. Ciekawie również wyglądają opisane przyległości należące do wsi Kwilina (kolor różowy).